VVS Moskou rees in 1944 op uit de as van de Tweede Wereldoorlog, werd groot tijdens het begin van de Koude Oorlog en legde het loodje na de dood van Stalin in 1953. De geschiedenis van de voetbalclub is een kanttekening in de wereldgeschiedenis, maar illustratief genoeg om een beeld te krijgen van Rusland aan het eind van de jaren veertig, begin jaren vijftig.

Nikolai Starostin moest lang reizen, maar wat is lang als je de vrijheid tegemoet gaat? Eindelijk terug naar Moskou, weg van de Goelag, zijn familie weer zien.

Het was Vasili Stalin zelf die belde. De kampbewakers konden het eerst niet geloven. De zoon van hun machtige leider, die om een gevangene vroeg. Ze kenden natuurlijk de geschiedenis van Starostin. Oprichter van Spartak Moskou, een van de beste Russische voetballers die er ooit was geweest en bij verschillende Goelag-kampteams had hij laten zien dat hij kon coachen. Precies de reden dat de zoon van Stalin hem nodig had.

Nikolai Starostin

Stalin junior maakte dankzij zijn afkomst en de Grote Zuivering halverwege de jaren dertig razendsnel carrière in het leger. Zo werd hij op zijn 27ste commandant van de luchtmacht in de regio Moskou. Toen hij deze functie in 1948 kreeg, werd hij ook meteen voorzitter van de aan luchtmacht gelieerde voetbalclub: VVS Moskou, een omnisportvereiging, waarin ijshockey, basketbal en voetbal de belangrijkste pijlers waren. De landelijke kampioenschappen en bekers die de beide andere takken van sport binnenhaalden, kon de voetbaltak niet evenaren. Wel speelde de club vanaf 1947 op het hoogste niveau.

Lavrenti Beria

Starostin was in een Goelag-kamp terechtgekomen door een conflict dat in de jaren twintig op het voetbalveld was ontstaan. Hij werd aanbeden door voetbalfans vanwege zijn spel. Lavrenti Beria kon dit niet hebben. Ze stonden meermaals tegenover elkaar en hij trok het patserige en zelfverzekerde van de vedette niet. De wrok die hij jegens Starotsin had, uitte zich ongeveer vijftien jaar later. In die tussenliggende jaren voetbalde Starostin door en klom Beria op de politieke ladder. Na de Grote Zuivering werd hij leider van de geheime dienst. Hij zat in de hoogste regionen van het Kremlin.

Dinamo Moskou was gelieerd aan de KGB en dus Beria’s club. Net voor hij in 1938 aan de macht kwam, was de vereniging twee keer landskampioen geworden. Een derde keer werd echter verhinderd door het Spartak Moskou van Starostin, die daar speler en trainer was. Dit zorgde voor woede bij Beria. Toen Spartak Moskou een jaar later de dubbel pakte, was een vijandschap voor het leven geboren.

Dit merkte Starostin toen hij in 1942 om onduidelijke redenen werd opgepakt en twee jaar in de staatsgevangenis werd gegooid. De uiteindelijke straf die over hem werd uitgesproken, was tien jaar Goelag. Voor velen indirect een executiebevel. De sterspeler van weleer kon echter terugvallen op zijn sportcarrière. Hij kreeg een voorkeursbehandeling door de kampcommandanten en ze wilden allemaal dat hij hun Goelag-team coachte. Dit deed hij, tot het bewuste telefoontje kwam van Stalins zoon. De hartgrondige hekel die beiden aan Beria hadden, vormde de aanleiding.

Messiaans moyenne

Zijn thuiskomst in Moskou had Starostin zich anders voorgesteld. Beria vertelde hem dat hij een dag had om terug te keren en zijn straf uit te zitten. Zo werd hij onderdeel van een machtsspel op het Kremlin. Stalin junior nam hem in huis en liet de voetbaltrainer bewaken; als hij een stap buiten zou zetten, werd hij opgepakt door de KGB. Toen op een avond Stalin junior te diep in het wodkaglas had gekeken, sloop Starostin weg om zijn familie te zien. Een etmaal later zat hij in de trein richting het oosten.

Twee jaar later wilde Vasili met een van de bekendste sporters uit de Russische geschiedenis de top bereiken. Vsevolod Bobrov kwam over van CSKA Moskou waar hij het Messiaanse moyenne van 82 doelpunten in 79 competitiewedstrijden had gehaald. Met het binnenhalen van Bobrov sloeg de vliegeniersclub een dubbelslag. De aanvaller speelde ook ijshockey en kon zo voor beide teams uitkomen. Hij voetbalde dan ook op de Olympische Spelen van 1952 en bond vier jaar later de schaatsen om en werd Olympisch ijshockeykampioen.

Vsevolod Bobrov legt aan voor een schot

In de film My Best Friend, General Vasili, Son of Joseph Stalin is de vriendschap tussen de voetbalclubvoorzitter en de sportheld te zien. Deze film uit 1991 is een van de eerste films die niet onder volledig staatsgezag werd geproduceerd. Vasili werd afgebeeld in bacchanalen, met vrouwen en gedurende andere strapatsen. Dit werd tegenover het topsportleven van Bobrov gezet. De vriendschap berust niet op fictie. Tijdens zijn leven sprak de multisporter al over ‘Vasili mijn beste kameraad’.

Maar zelfs met Bobrov in de gelederen bleven de prijzen achterwege. Met de halve finale om de Sovjet Cup van 1951 waren ze er het dichtste bij. Het seizoen erop was Stalin junior geen voorzitter meer. Een vliegramp waarbij het grootste deel van het ijshockeyteam omkwam in 1950, veegde hij nog onder tafel omdat hij bang was voor de toorn van zijn vader. Twee jaar later had hij als eindverantwoordelijke vliegtuigen onder extreme weersomstandigheden de lucht ingestuurd. Hierdoor was er een gecrasht. Dit kostte hem zijn baan en dus ook het voorzitterschap.

Toen in 1953 Stalin overleed, ging er een zucht van verlichting door het land. De nieuwe machtshebbers zetten de destalinisatie in en Vasili werd opgepakt. Zeven jaar kwijnde hij weg. Toen hij uiteindelijk vrijkwam, had hij nog twee miserabele jaren totdat hij op z’n veertigste bezweek aan zijn chronische alcoholprobleem. VVS Moskou bestond toen al niet meer. De club werd binnen een paar maanden na Stalins dood opgeheven. Officieel vanwege de kosten, officieus vanwege de herinnering aan de tirannieke familie.